از بحث‌هاى قبلى به خوبى استفاده شد كه رابطه دنيا و آخرت، رابطه عينيّت و ظاهر و باطن است و اين دو در حقيقت دو روى يك سكّهاند، سكّهاى كه يك روى آن دنيا و روى ديگر آن آخرت است. آنچه را ما در اينجا مىكاريم در آنجا برداشت مىكنيم و نتيجه اعمال دنيايى را در آن سرا مى‌يابيم، اگر خوب است به صورت نعمت‌هاى بهشت و اگر بد است به صورت نقمت‌هاى جهنّم:
»فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرَّاً يَرَهُ.» [1]
»هر كس به اندازه ذرّهاى كار خير انجام دهد آن را مىبيند و هر كس به اندازه ذرّهاى كار بد كرده آن را مىبيند.»
اين آيه شريفه كه نظير آن در قرآن شريف فراوان بوده و از محكمات است و تقدير و تأويل ندارد، دلالت مىكند كه انسان، خودِ آن خير يا شرّ را مىبيند نه جزاى آن را، اگر ذرّهاى خوبى كند همان را به صورت پاداش و نعمت‌هاى بهشتى مىيابد و اگر ذرّهاى بدى كند، همان را به صورت آتش و نقمت‌هايى در جهنم مىيابد و از طرف حقّ تبارك و تعالى - به آنها چنين خطاب مىشود:
»ذلِكَ بِما قَدَّمَتْ اَيْديكُمْ وَ اَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلّامٍ لِلْعَبيدِ.» [2]
»اين در مقابل كارهايى است كه از پيش فرستادهايد، خداوند نسبت به بندگانش هرگز ستم روا نمىدارد.»
بنابراين مسأله خلود و جاودانگى پاكان و نيكان در بهشت و خلود و جاودانگى آلودگان و معصيت‌كاران در جهنّم براى اهل جهنّم امرى طبيعى است. همچنين عذاب‌هاى دردناك جهنّم نظير نعمت‌هاى بهشتى امرى قرار دادى و به عنوان كيفر يا پاداش نيست تا گفته شود آن كيفرها و پاداش‌ها با آن اعمال موقّت دنيايى تناسب ندارد و خلود در جهنّم با اعمال زشت موقّت - كه حدّ بالاى آن مثلاً در يك دوره عُمر صد ساله است - متناسب نيست.
البته «توبه» در اين دنيا و «مغفرت» و «شفاعت» در آخرت براى كسانى كه لياقت دارند و با دست خود اين شايستگىها را از بين نبردهاند، باعث رهايى گناهكاران مىشود و به عبارت ديگر ميان انسان و آتش فاصله مىاندازد و بلكه از قرآن شريف استفاده مىشود كه «توبه» انسان و «مغفرت» خداوند و «شفاعت» اهل‌بيت(سلام‌الله‌علیهم): آتش و نقمت‌هاى آن را نابود مىكند:
»اِلّا مَنْ تابَ وَ امَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَاُولئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ.» [3]
»مگر كسانى كه توبه كنند و ايمان آورند و عمل صالح انجام دهند كه خداوند گناهان آنان را به نيكي‌ها تبديل مىكند.»
همچنانكه از قرآن كريم استفاده مىشود كه بعضى اعمال نيز، نعمت‌هاى بهشتى را نابود مىكند و در حقيقت حسنه را به سيّئه تبديل مىنمايد:
»لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْاَذى كالَّذى يُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَومِ الْاخِرِ.» [4]
»بخشش‌هاى خود را با منّت و آزار باطل نكنيد مانند كسى كه مال خود را براى نشان دادن به مردم انفاق مىكند و به خداو روز قيامت ايمان نمىآورد.»
»وَ مَنْ يَرْتَدِدْ مِنْكُمْ عَنْ دينِهِ فَيَمُتْ وَ هُوَ كافِرٌ فَاُولئِكَ حَبِطَتْ اَعْمالُهُمْ فِى الدُّنْيا وَ الْاخِرَةِ وَ اُولئِكَ اَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ.» [5]
»كسى كه از آيينش برگردد و در حال كفر بميرد تمام اعمال نيك او در دنيا و آخرت بر باد مىرود و آنان اهل دوزخ هستند و هميشه در آن خواهند بود.»
اين نكته آخر يعنى تبديل حسنات به سيئات و بالعكس، همان چيزى است كه متكلّمين و علماء علم كلام، از آن با عنوان «حبط و تكفير» ياد كردهاند كه «حبط» عبارت است از اينكه ثواب اعمال پيشين بر اثر گناهان از بين برود و «تكفير» به اين معنى است كه كيفر و آثار گناهان پيشين به خاطر اعمال نيكِ بعدى، زائل شود. كلاميّون شيعى به تبعيّت از قرآن كريم و معصومين: در اين زمينه، كلمات متين و ارزندهاى دارند كه بايد به محل تفصيل آن مراجعه كرد.
===================
پی‌نوشت‌ها:
[1] زلزال، 7و8.
[2] انفال، 51.
[3] فرقان، 70.
[4] بقره، 264.
[5] بقره، 217.