عنوان: رذیلت چهارم: مكر و فریب و نیرنگ‏
شرح:

شرح فضیلت‌ها و رذیلت‌های اخلاقی

رذیلت چهارم: مكر و فریب و نیرنگ‏

مكر و فریب و نیرنگ، صفتی است که در اثر آن، انسان، مخفیانه، دیگری را از كاری كه وی در صدد انجام آن است، بازدارد، بی‏آنكه او متوجه گردد. اگر این بازداشتن، از کارهای شر صورت گیرد، مكری پسندیده و نیكوست و چنانچه در مورد كارهای خیر باشد، مكر سوء و ناپسند به شمار می‌‌‏آید.

خداوند متعال می‏‌فرماید:

>وَ مَكَرُوا وَ مَكَرَ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرينَ<[1]

بحث کنونی، پیرامون مکر ناپسند است که بنابر تصریح قرآن‌کریم، كیفری دردناك در پی خواهد داشت:

>يُخادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذينَ آمَنُوا وَ ما يَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما يَشْعُرُونَ ، في‏ قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً وَ لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ بِما كانُوا يَكْذِبُونَ<[2]

باید توجه داشت که مکر و فریب‌كاری، نوعی نفاق و دورویی است؛ از این‏رو، گناهش بزرگ‌تر و كیفرش شدیدتر از سوء قصد آشكار است.

خداوند متعال قوم یهود را به سبب حیله‌‏گری آنان مسخ فرمود. آنان پس از حرام شدن صید ماهی در روز شنبه، چندین حوض‌چه ایجاد كردند و ماهی‌ها را در روز شنبه به سوی آن سوق می‌‏دادند و روز یكشنبه به صید ماهی‌های درون حوضچه‌ها می‌‌پرداختند. خدای متعال فرمود:

>فَلَمَّا عَتَوْا عَنْ ما نُهُوا عَنْهُ قُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئينَ<[3]

همچنین، قرآن‌‏كریم، مردی را كه پس از طلاق، از روی مكر و فریب و برای آزار رساندن به زن، به وی رجوع می‌‏كند، بسیار نكوهش كرده، تا بدان پایه كه او را در شمار استهزاءكنندگان آیات الهی محسوب داشته و می‌فرماید:

>وَ لا تَتَّخِذُوا آياتِ اللَّهِ هُزُواً<[4]

پس اگر در آیات و روایات، در نكوهش مكر و فریب، هیچ سخنی جز این فرمودۀ خدای تعالی نبود كه آیات خدا را به مسخره و ریشخند نگیرید، بس ‏بود كه بفهمیم مكر و فریب و نیرنگ از پلیدترین كارهای زشت است.

راهکار رفع این رذیلۀ زشت، عمل بر ضدّ آن و تلاش برای انجام کارها از روی صداقت و با شفافیّت است. اگر انسان در تحقّق برنامه‌ها و اهداف، وظیفۀ خود را از راه صحیح و شرعی ایفا کند و نتیجه را به خداوند سبحان واگذار نماید، به نتیجۀ مطلوب خواهد رسید؛ امّا چنانچه کسی نتیجۀ مطلوب را از راه‌های خطا و غیر شرعی دنبال کند، طبق تعالیم دینی، در نهایت به ضدّ مطلوب خود خواهد رسید.



[1]. آل‏عمران، 54:«و [دشمنان‏] مكرورزیدند، وخدا [درپاسخشان‏] مكردر میان آورد، وخداوند بهترین مكرانگیزان است.»

[2]. البقره، 9و10: «با خدا و مؤمنان نیرنگ می‏بازند؛ ولی جز بر خویشتن نیرنگ نمی‏زنند، و نمی‏فهمند. در دل‌هایشان مرضی است؛ و خدا بر مرضشان افزود؛ و به [سزای‏] آنچه به دروغ می‏گفتند، عذابی دردناك [در پیش‏] خواهند داشت.»

[3]. الاعراف، 166: «و چون از آنچه از آن نهی شده بودند سرپیچی كردند، به آنان گفتیم: «بوزینگانی رانده‏شده باشید.»

[4]. البقره، 231: «و آیات خدا را به ریشخند مگیرید»