أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي.
همینطور که همه می‌دانند مبتلا شده‌ایم به یک مرض فوق‌العاده شدیدی و دنیا گرفتار آن شده است و من جمله ایران عزیز ما. لذا برای این مرض شدید، مجبور شدند درس‌ها تعطیل شود؛ لذا الان کم و بیش درس‌هایی هست، اما کم است و اینکه چه کنیم، خدا باید کمک کند. ما تصمیم گرفتیم که مباحثه را به صورت مجازی ادامه دهیم و امروز روز اول مباحثه است و خدا را قسم می‌دهم به بقیة‌الله‌الأعظم«عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشّریف» که این مرض شدید از بین برود و انشاء الله همه بتوانند کارهایشان را شروع کنند و این ضررهایی که الان برای دنیا و من جمله برای ایران عزیز است، انشاء‌الله رفع شود و با سلامتی بتوانیم جبران خسارت کنیم و آقا امام زمان به همۀ ما کمک کند و انشاء الله این درد به طور کلی رفع شود و همۀ ما از این مصیبت بزرگ راحت و آسوده شویم و انشاء الله این گرفتاری بزرگ برای همۀ ما رفع شود.
و اما بحث ما دربارۀ نماز رسید به نماز آیات که یکی از واجبات در اسلام است.
مرحوم سیّد در عروه در این باره مفصل صحبت کردند. صحبت اول ایشان اینست که می‌فرمایند:
فصل في صلاة الايات: وهى واجبة على الرجال والنساء والخناثى،
این نماز آیات برای همه واجب است.
وسببها امور :
نماز آیات واجب می‌شود برای چند چیز.
الأول و الثاني: كسوف الشمس وخسوف القمر ولو بعضهما وإن لم يحصل منهما خوف.
خورشید گرفتن یا ماه گرفتن، ولو اینکه ترسی هم پیدا نشود و گرفتن خورشید یا گرفتن ماه خیلی کم هم باشد، باز هم نماز آیات واجب است.
الثالث: الزلزلة، وهي أيضاً سبب لها مطلقا وإن لم يحصل بها خوف على الأقوى.
زلزله هم موجب نماز آیات است ولو کم باشد و فرقی هم نمی‌کند مثل خورشید و ماه است و از آن بترسند یا نترسند، اما می‌فرمایند علی الأقوی.
مشهور در میان اصحاب اینست که زلزله موجب نماز آیات است، اما به شرط اینکه غالب مردم از آن بترسند.
مرحوم سیّد فتوا می‌دهند و می‌فرمایند که از آن بترسند یا نترسند، وقتی زلزله آمد ولو کم هم باشد، نماز آیات واجب است. سببش هم اینست که اینکه مردم از آن بترسند، در روایات ما نیامده است. آنچه در روایات ماست، اینست که زلزله موجب نماز آیات است. حال مردم از آن بترسند یا نترسند. مثل همان خورشیدگرفتن و ماه گرفتن است و نماز آیات دارد؛ مردم بترسند یا نترسند.
مرحوم صاحب جواهر«رحمت‌الله‌علیه» نقل می‌کند از بعضی که گفتند باید غالب مردم از آن بترسند. اما معمولاً گفتند زلزله خود موجب ترس است؛ لذا اگر در روایات نیامده، به وضوح باقی گذاشته است. اما مرحوم سیّد می‌فرماید نه. بعضی جاها الان زلزله فراوان است و مردم هم ترسی از آن ندارند و علی کل حالٍ زلزله موجب نماز آیات است؛ مردم از آن بترسند یا نترسند.
و اما مشهور در میان اصحاب گفتند لازمۀ آن ترس است و زلزلۀ بدون ترس نداریم، بنابراین اگر فرمودند زلزله نماز آیات دارد یعنی زلزله‌ای که موجب ترس باشد و غالب مردم از آن بترسند. ولی مرحوم سیّد در اینجا می‌فرمایند که علی الأقوی، ولو موجب ترس نباشد، نماز واجب است، و علی کل حالٍ روایت نداریم و همین که روایت نیست، حرف مرحوم سیّد درست است و اینکه زلزله موجب نماز آیات است، مردم از آن بترسند یا نترسند. ولی گفتم مشهور در میان اصحاب گفتند اگر مردم از آن بترسند.
الرابع: كل مخوّف سماوي أو أرضي كالريح الاسود أو الاحمر أو الاصفر والظلمة الشديدة والصاعقة والصيحة والهدّة والنار التى تظهر في السماء والخسف وغير ذلك من الايات المخوفة عند غالب الناس، ولا عبرة بغير المخوف من هذه المذكورات ولا بخوف النادر ولا بانكساف أحد النيرين ببعض الكواكب الذي لا يظهر إلا للاوحدي من الناس، وكذا بانكساف بعض الكواكب ببعض إذا لم يكن مخوفا للغالب من الناس.
چهارم اینکه هرچه مردم را بترساند. هرچیزی که موجب ترس باشد، چه مربوط به زمین باشد و چه مربوط به آسمان باشد. مثال می‌زنند به بادهای سیاه و بادهای سرخ و بادهای زرد و بالاخره بادی که موجب ترس دیگران باشد، نماز آیات دارد. همچنین تاریکی عجیبی در روز پیدا شود یا صاعقه یا صدای مهیبی پیدا شود و یا آتشی آسمانی یا زمینی پیدا شود و بالاخره هرچه که موجب ترس شود برای غالب مردم، نماز آیات واجب است. بله اگر موجب ترس نباشد، همین چیزهایی که گفتیم باز دلیل بر وجوب نماز آیات نداریم. و همچنین اگر موجب ترس برای بعضی باشد، نماز آیات واجب نمی‌شود.
این چهار چیزی که مرحوم سید«رحمت‌الله‌علیه» البته گرفته شده از مشهور، چه قدماء و چه متأخرین فرمودند.
بعد می‌فرماید اما اگر غیر از اینها باشد، نماز آیات واجب نیست. آنجا که بعضی بترسند یا اینکه در بعضی از ستاره‌ها چیزهایی پیدا شود، مثلاً ستاره‌ای بسوزد یا اینکه درخشندگی خاصی پیدا کند و امثال اینها.
این خلاصه بلکه مفصل حرف مرحوم سیّد در عروه است و رو این حرف مرحوم سیّد در عروه اجماع هست و باید بگوییم همگی از قدماء و متأخرین فرمودند نماز آیات برای چهار چیز واجب است؛ یکی ماه گرفتگی و دوم، خورشید گرفتگی و سوم، زلزله و چهارم نیز مخوّف آسمانی و یا مخوّف زمینی. البته مشهور در میان اصحاب گفتند مخوّف زمینی نیست بلکه مخوّف آسمانی است. اما مرحوم سیّد می‌فرماید «مخوّف سمائی أو أرضی»؛ اگر خوف و ترسی در میان مردم پیدا شود، چه مربوط به آسمان و چه مربوط به زمین باشد، نماز آیات دارد.
در این باره روایات فراوانی هست که یکی از آن روایات را می‌خوانیم و نظیرش روایات زیادی هست و روایات مورد فتوا هم هست.
روایت 10 از باب 1 از ابواب صلاة آیات، وسائل الشیعه، جلد 7، صفحه 485:
روایت صحیح‌السند است و از موسی‌بن‌جعفر«سلام‌الله‌علیه» نقل می‌کند. در حدیثی که امام فرموده: موت إبراهیم‌بن‌رسول الله«صلّی‌الله‌علیه‌وآله»؛ قال رسول‌الله«صلّی‌الله‌علیه‌وآله»: ایها الناس! ان الشمس و القمر آیتان من آیات الله، یجریان بامره مطیعان له لا ینکسفان لموت احد و لا لحیاته، فاذا انکسفتا او واحدة منهما فصلّوا ثمّ نزل فصلّی بالنّاس صلاة الکسوف.
اگر کسی از دنیا رفت و یا کسی به دنیا آمد و خورشید یا ماه گرفت، بگوییم برای آنست.
این قضیه مشهور در میان عامه و خاصه است و نظیر این روایات فراوان است که خسوف و کسوف موجب نماز آیات است، و اما اینطور نیست که مخوّف باشد و چیز تازه‌ای پیدا شود.
روایت راجع به زلزله:
روایت 3 از باب 2 از ابواب صلاة آیات، وسائل الشیعه، جلد 7، صفحه 486:
صحیحه عن أبی عبدالله علیه‌السلام: الزلزلة آیة من آیات الله، فاذا کان کذلک فما أصنع؟ قال: صلّ صلاة الکسوف.
زلزله نشانه‌ای از نشانه‌های خداست و پی ببریم که خدا هست. گفت: وقتی چنین شد چه کنیم؟ فرمود: نماز آیات بخوانید، کفایت می‌کند.
و اما روایت راجع به امر مخوّف:
روایت 1 از باب 2 از ابواب صلاة آیات، وسائل الشیعه، جلد 7، صفحه 486:
عن أبی عبدالله علیه‌السلام: کل أخاویف السماء من ظلمة أو ریح أو فزع فصل لها صلاة الکسوف حتى یسکن.
این آسمانی و زمینی ندارد. اگر صحنه‌ای پیدا شد که غالب مردم ترسیدند، باید نماز آیات بخوانید و اینکه بعضی گفتند که باید سماوی باشد، مرحوم سیّد و دیگران می‌فرمایند وجهی ندارد و هرچه که باشد. اما بعضی هم گفتند مربوط به سماوی است و نه ارضی.
علی کل حال در روایات ما ندارد که مربوط به آسمان باشد، چه مربوط به آسمان و چه مربوط به زمین، این نماز آیات هست. فتلخّص مما ذکرناه اینکه نماز آیات برای چهار چیز لازم است؛ ماه گرفتن و خورشید گرفتن و زلزله و چیزهای ترس‌آور، خواه زمینی باشد خواه آسمانی باشد.
این چهار چیز واجب است و مشهور در میان اصحاب است و اگر کسی بگوید روی هر چهار تا اجماع است، خلافی در مسئله نیست و خلافش شاذ است و چه قدماء و چه متأخرین گفتند که برای این چهار چیز نماز آیات واجب است و روایات هم فراوان داریم که من برای هر کدامش یک روایت خواندم.
و صلّی الله علي محمّد وَ آل محمّد
