عنوان: آیا جایز است در حال نماز به کسی خطاب شود و او را دعا کرد؟

شرح: أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي.   مسئله 13 از مبطلات نماز: لا بأس بالدعاء مع مخاطبة الغیر بأن یقول: غفر الله لک، فهو مثل قوله: اللهم اغفر لی أو لفلان. شخصی می­رسد و این در نماز به او می­گوید «غفر الله لک»؛ همینطور  که اگر مخاطب نبود و مخاطب خدا بود و می­گفت «اللهم اغفر لأخی» یا «اللّهم اغفر لأبی»، چطور اشکال نداشت، الان هم اگر بگوید «یا أبی غفرالله لک»، اشکال ندارد. برای اینکه دعاست و هرچه در نماز، قرآن باشد یا دعا باشد یا ذکر باشد، اشکال ندارد. الان پرسیدند که به جای «بحول لله و قوته» بگوید «یاعلی» یا «یا رسول الله ادرکنی». می­فرماید ولو مخاطب غیر از خدا دارد، اما چون دعاست، طبق آن روایاتی که می­گوید «کلّ ما یکون قرآناً أو دعاءاً أو ذکراً فلا بأس فی الصلاة»، پس این هم اشکال ندارد ولو مخاطب غیر خدا باشد. اشکالی که در مسئله هست، اینکه اگر در نماز بگوید «غفرالله لک»، ولو اینکه دعا کرده اما کلام آدمی هم آورده است و این دعا هست، اما مخاطب دارد. وقتی مخاطب غیر خدا شد، خواه ناخواه مثل «غفرالله لک» می­فرماید می­شود. اما من عرض می­کنم که این عرفاً کلام آدمی است و در نماز باید تکلّم به غیر از تکلّم با خدا نباشد. لذا اگر دعا به شود، بگوید «اللّهم اغفر لأبی» یا در قنوتش بگوید «اللّهم اغفر لأبی و أمی». این طوری نیست زیرا دعا کرده است. و اما اگر به مادر یا پدرش بگوید «اللّهم اغفر لک»، نماز نیست. زیرا دعا کرده اما کلام آدمی است و نماز نیست و از چیزهایی که نماز را باطل می­کند، تکلّم است و معنای تکلّم یعنی حرف زدن با غیر خدا؛ لذا این جملۀ مرحوم سید که خیلی جزماً می­فرمایند اگر مخاطب غیر باشد طوری نیست؛ عرض می­کنیم که نه، اگر مخاطب غیر شد، کلام در نماز است و عرفاً تکلّم در نماز است و گفتیم که تکلّم در نماز، نماز را باطل می­کند.   مسئله 14: لا بأس بتکرار الذکر أو القراءة عمدا أو من باب الاحتیاط، نعم إذا کان التکرار من باب الوسوسة فلا یجوز، بل لا یبعد بطلان الصلاة به. مثلاً ایاک نعبد و ایاک نستعین را تکرار می­کند. دفعۀ اول که گفته برای سورۀ حمد بود و دفعۀ دوم که می­گوید تضرع و زاری با خدا می­کند. روایت داریم که امام صادق «سلام­الله­علیه» بعضی اوقات همینطور که در رکوع می­گفتند «سبحان ربی العظیم و بحمده»، شصت مرتبه می­گفتند و همچنین شصت مرتبه می­گفتند «ایاک نعبد و ایاک نستعین». اشکالی که در مسئله هست، اینست که آیا امام صادق «سلام­الله­علیه» در نماز واجب هم این کار را می­کردند؟! این سابقه ندارد. یعنی نمی­توانیم از پیغمبر اکرم و از ائمۀ طاهرین تکرار حمد و سوره پیدا کنیم، یا تکرار «بسم الله الرحمن الرحیم» پیدا کنیم. در نماز مستحب معلوم است که ذکری از طرف خداست و مانعی ندارد و تضرع و زاری است، اما در نماز واجب، عرفیّت شرعی ندارد. بلکه مقداری بالاتر بگوییم عرفیت متشرعه هم ندارد. لذا سابقه هم نداریم که مثلاً پیغمبر اکرم در نمازشان دومرتبه سوره می‌‌خواندند. اگر یادتان باشد معمولاً می­گفتند قران بین سورتین اشکال دارد و ما هم می­گفتیم اشکال دارد. پس اگر قران بین سورتین اشکال داشته باشد، قران بین «ایاک نعبد و ایاک نستعین» نیز مثل قران بین سورتین است. لذا اگر بتوانید این اشکال مرا حل کنید، فرمایش مرحوم سیّد درست است و اما اگر گفتید عرفیت ندارد، کلام غیر نمازی می­شود و کلام غیر نمازی در نماز جایز نیست. اگر این اشکال من نباشد، معلوم است که «کلّ ما یکون دعاءاً أو قرآناً أو ذکراً فلا بأس به». اما اگر این عرض من خوب و درست باشد، می­گوییم این از نظر متشرعه و از نظر ائمۀ طاهرین و از نظر علما عرفیت ندارد. بنابراین اگر بتوانید جواب این حرف مرا بزنید، به قاعدۀ «کلّ ما یکون دعاءاً أو قرآناً أو ذکراً فلا بأس به»، حرف مرحوم سید درست می­شود که: لا بأس بتکرار الذکر أو القراءة عمدا أو من باب الاحتیاط، «أو من باب الاحتیاط» را اگر شک کند که درست گفت یا نه و آدم متعارف باشد، واجب است که تکرار کند؛ برای اینکه نمی­داند ایاک نعبد و ایاک نستعین آمد یا نه؛ و اما اگر بداند که درست است، آنگاه تکرار می­شود و اگر بگویید تکرار طوری نیست، پس اشکال ندارد و اما اگر اشکال من باشد و نتوانید اشکال مرا جواب دهید، باید بگویید که این نماز عرفیت شرعی ندارد. مقداری بالاتر اینکه سیرۀ اهل بیت «سلام­الله­علیهم» همین است، مثلاً نمی­توانید پیدا کنید که پیغمبر اکرم یا امیرالمؤمنین یا ائمۀ طاهرین در نماز واجبشان دو سوره می­خواندند یا دو مرتبه می­گفتند «ایاک نعبد و ایاک نستعین» و این سیرۀ متشرعه را نمی­توان از دست داد. به قول پیغمبر اکرم «صلّوا کما رأیتمونی أصلّی»، همین طور که من نماز می­خوانم شما هم نماز بخوانید. اگر بخواهید زیادتر بگذارید، مثل اینست که کمتر بخوانید. در هر دو صورت نماز نیست. وقتی متشرعه اینطور است، مجبوریم که بگوییم که شخصی نصف شبی دیده که امام صادق نماز می­خوانده و ایاک نعبد و ایاک نستعین را شصت مرتبه گفتند. خواه ناخواه باید حمل بر استحباب کنیم. بنابراین آنچه می­دانیم اینست که می­فرمودند «صلّوا کما رأیتمونی أصلّی». همچنین مراجع و فقها نیز مثلاً در همین جمله که مرحوم سید می­فرمایند: «لا بأس بتکرار الذکر أو القراءة عمدا»، به آنها می­گوییم که تا حال شده که در نماز دو سوره بخوانید. یا تا حال شده که در نماز واجب، چند بار بگویید ایاک نعبد و ایاک نستعین. بنابراین این سیره نیست بلکه نحو تقیدی است که «صلّوا کما رأیتمونی أصلی». بعد از این جمله­ای دارند که برای جاهای دیگر هم خیلی خوب است. می­فرمایند الاّ اینکه وسواسی باشد. می­فرمایند: نعم إذا کان التکرار من باب الوسوسة فلا یجوز، بل لا یبعد بطلان الصلاة به. آدم وسواسی دو مرتبه می­گوید ایاک نعبد و ایاک نستعین. ایشان می­فرمایند جایز نیست بلکه نمازش هم باطل است. این جملۀ مرحوم سیّد که در جاهای دیگر هم دارند، خیلی جملۀ بالایی است و آن جمله اینست که وسواسی درد بزرگی است. دردی بالاتر از درد وسواسی نداریم. بعضی اوقات از من سوال می­کند که من یک غسل می­کنم و لاأقل دو سه ساعتی در حمام هستم. می­گویم این حرام و بدعت است و تشریع است. غسلی که باید ده دقیقه طول بکشد، تو چهل دقیقه انجام می­دهی و این نمی­شود. اما بالاخره غسلش صحیح است. اما در نماز می­مانیم برای اینکه وقتی چند مرتبه می­گوید ایاک نعبد و ایاک نستعین، یک مرتبه­اش را اجازه دادند و مابقی کلام آدمی است و نماز باطل است. وسواس راجع به هرچیز باشد، دوا ندارد. اینکه بعضی از وسواسی­ها می­نویسند که دکتر رفتم و قرص می­خورم و هرکاری که می­کنم خوب نمی­شوم، اینها وسواس را خوب نمی­کند بلکه بدتر می­کند. بی­تفاوتی و بی­خیالی است که وسواس را خوب می­کند. یادم نمی­رود یک جمله از استا بزرگوارم آقای بروجردی که متأسفانه آقای بروجردی هم در آخر کار نتوانستند سالم شوند. آقای بروجردی می­گفتند من در وقت احتیاط می­کردم. وقتی در اصفهان درس می­خواندم مرحوم آقای عبدالهدی کرباسی که خیلی خوب بوده هم از نظر سواد خوب بوده و شاگردان خوبی تحویل جامعه داده و هم از نظر تقوا خیلی بالا بوده است. به میرزا ابوالمعالی می­گفت به ایشان گفتند شاگرد شما در وقت احتیاط می­کند. آقای بروجردی می­گفت درس ما ظهر تمام می­شد و من نمی­توانستم نماز جماعت بخوانم و احتیاط می­کردم. میرزا ابوالمعالی برای اینکه مرا خوب کند به من گفتند آقا حسین بلند شو و نماز ظهر بخوان. آقای بروجردی می­گفتند من شانه به شانه کردم. یعنی نه می­توانستم حرف ایشان را زمین بزنم و نه یقین به وقت داشتم. آمیرزا ابوالمعالی به من گفتند بلند شو و بگو چهار رکعت نماز ظهر به جا می­آورم قربة الی الله. همین که مرحوم سید هم در عروه چندین مرتبه دارند و اینجا تکرار کردند. اگر وسواسی باشد، اصلاً این کارها غلط است. و اما اگر وسواسی نباشد، ایشان می­گویند طوری نیست، اما من اشکال دارم که با سیرۀ ائمۀ طاهرین و با سیرۀ فقها و علما و با سیرۀ نمازخوان­ها و متشرعه نمی­سازد. می­فرمایند: نعم إذا کان التکرار من باب الوسوسة فلا یجوز، بل لا یبعد بطلان الصلاة به. در جاهای دیگر هم می­فرمایند «لابأس بالقطع الوسواسی»؛ همینطور که وسواسی اگر تکرار کند، تکرارش موجب بطلان نماز است، همچنین اگر کسی با تضرع و زاری ده مرتبه بگوید یا الله،یا ده مرتبه سورۀ حمد یا قل هو الله بخواند و یا بیست مرتبه بگوید ایاک نعبد و ایاک نستعین، اینها عرفاً کلام آدمی است و سیره روی آن نیست و همین عدم الدلیل، دلیل بر اینست که باید آنطور که آنها نماز می­خواندند ما هم نماز بخوانیم. آقای بروجردی «رضوان­الله­تعالی­علیه» که به قم آمده بودند. مرحوم آیت اللّه مرعشی صحن را به ایشان دادند که ایشان نماز بخوانند. مرحوم آقای مرعشی خیلی آسان می­گرفتند و همان وقت که مؤذن می­گفت الله اکبر، ایشان نماز مغرب و عشا را در عرض یک ربع می­خواندند. حال آقای مرعشی اینطرف و آقای بروجردی آنطرف بودند. آقای مرعشی نمازشان تمام شده بود و آقای بروجردی نگاه می­کردند به بالا تا اینکه ببینند سرخی از بالای سر گذشت یا نه. مثل آقای بروجردی با آن همه شخصیت و مقام، بالاخره اینکه می­گفت وقت شده یا نشده، ایشان و ما را اذیت می­کرد که چرا آقای بروجردی مثلاً باید ده دقیقه بعد از مغرب و افق سرخی یقین پیدا کنند. بنابراین درد وسواسی دوا ندارد به جز بی تفاوتی و بی خیالی. شخصی به من می­گفت من غسل کردم و سه چهار ساعت در حمام طول کشید اما نتوانستم و رفتم به حمام دیگر و در هفت ساعت یک غسل کردم و الان حرف شما را شنیدم و الان غسل من ده دقیقه طول می­کشد. متأسفانه در میان طلبه­ها و متشرعه زیاد است. آدمهای غیرمتشرع وسواسی نیستند و این وسواسی گری مختص به طلبه­ها و مختص افرادی است که تقید به دین دارند و ننگی از برای اسلام درست کردند و واجب است که این ننگ را به واسطۀ بی خیالی و بی­تفاوتی و به قول آمیرزا ابوالمعالی بگوید غسل باطل به جا می­آورم قربة الی الله یا بگوید نماز صبح باطل به جا می­آورم قربة الی الله. و باطل این صحیح عندالله است. و صلّی الله علي محمّد وَ آل محمّد