أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي.
در آخر کتاب اعتکاف، احکامی راجع به اعتکاف فرموده‌اند. مسأله‌ی اول این است:
«فصل فی أحكام الاعتكاف، يحرم على المعتكف أمور:
أحدها: مباشرة النساء بالجماع فی القبل أو الدبر وباللّمس والتقبيل بشهوة ولا فرق فی ذلك بين الرجل والمرأة فيحرم على المعتكفة أيضا الجماع واللمس والتقبيل بشهوة والأقوى عدم حرمة النظر بشهوة إلى من يجوز النظر إليه وإن كان الأحوط اجتنابه أيضا.» در حال اعتکاف- چه روز و چه شب- نمی‌تواند با زن نزديکی کند. حتی نمی‌تواند لمس و تقبيل به شهوت کند و اگر در روز يا شب مباشرتی جلو آمد، اعتکاف باطل است.
راجع به جماعش روايت داريم و مسأله پيش اصحاب مسلّم است و قدر متيّقن از آيه‌ی شريفه و قدر متيّقن از روايات اهل بيت (عليهم السلام) هم همین است، و اما غير از نزديکي، صورت نگاه به شهوت را نگفته‌اند و بعد می‌فرمايند: طوری نيست؛ اما فتوا می‌دهند که لمس و بوسيدن- چه محرم و چه نامحرم- اعتکاف را باطل می‌کند.
اما چيز عجيبی که در مسأله هست و حل کردن آن مشکل است، این است که راجع به استمناء احتياط می‌کنند. راجع به لمس به فساد فتوا می‌دهند، اما راجع به استمناء نتوانسته‌اند اين فتوا را بدهند، لذا احتياط کرده‌اند و فرموده‌اند: «الثاني: الاستمناء على الأحوط و إن كان على الوجه الحلال کالنظر الی حلیلته الموجبة له»؛[1] یعنی أحوط این است که استمناء هم چه در روز و چه در شب واقع نشود، و اگر واقع شد، احتياط این است که بگوييم اين اعتکاف باطل است.
در مسأله، آيه‌ی شريفه می‌فرمايد: «وَ لاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عَاکِفُونَ فِی الْمَسَاجِدِ». گفته‌اند: اين «وَ لاَ تُبَاشِرُوهُنَّ»، يعنی جماع.
مرحوم سيد و ديگران گفته‌اند: مباشرت اعم از اين است که لمس کند، يا تقبيل به شهوت کند و اما اگر اين‌طور بگوييم، راجع به استمناء به طريق اولی بايد بگوييم. اگر گفتيد: «وَ لاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عَاکِفُونَ فِی الْمَسَاجِدِ» غير جماع مثل لمس را می‌گيرد، پس بايد بگوييد: استمناء را هم به طريق اولی می‌گيرد. اما مرحوم سيد اين را نفرموده‌اند؛ زيرا از «وَ لاَ تُبَاشِرُوهُنَّ» فهميده‌اند که لمس هم مباشرت است و نگفته‌اند استمناء با ديگری باشد يا با خودش باشد. اگر بگوييم استمناء يعنی با خودش، گفته‌اند «وَ لاَ تُبَاشِرُوهُنَّ» آن را نمی‌گيرد، بنابراين استمناء موجب فساد نيست، اما لمس و تقبيل موجب فساد است.
مسأله‌ی ديگر اين است که گفته‌اند لمس و تقبيل پيش اصحاب قطعی است، اما استمناء اين قطعيت را ندارد و لذا مرحوم سيّد روی قطعيت بين اصحاب که غيرواحد از اصحاب ادعای اجماع هم کرده‌اند، گفته‌اند: لمس و تقبيل را می‌گوييم و استمناء را يا نمی‌گوييم و يا احتياط می‌کنيم. روايتی هم نداريم که بخواهد لمس و تقبيل و استمناء را بگيرد. روايت‌ها نظير همين «وَ لاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عَاکِفُونَ فِی الْمَسَاجِدِ» است و شايد آيه‌ی شريفه دلالتش بالاتر و بهتر از روايات باشد. ولی علی کل حال، رواياتی هم در مسأله هست.
روايات باب 5 و 6 از احکام اعتکاف:
صحيحه‌ی حسن بن جهم: «عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُعْتَكِفِ يَأْتِي أَهْلَهُ، فَقَالَ: لَا يَأْتِي امْرَأَتَهُ لَيْلًا وَ لَا نَهَاراً وَ هُوَ مُعْتَكِفٌ.»
گفته است: «يَأْتِي أَهْلَهُ» حضرت فرموده‌اند: با زنش هم نمی‌شود، پس به طريق اولی با نامحرم هم نمی‌شود. اين روايت هم «يَأْتِي أَهْلَهُ؟» دارد و مثل «وَ لاَ تُبَاشِرُوهُنَّ» است. قدر متيّقنش نزديکی است و اگر بگوييم: «يَأْتِي أَهْلَهُ»، یعنی دست شهوت‌انگيز به سينه‌ی خانم بزند، روايت اين را نمی‌گيرد. نزديکی قدر متيّقن است و نمی‌دانيم آيا لمس و استمنا و تقبيل را می‌گيرد يا نمی‌گيرد، می‌گوییم: روايت مثل آيه‌ی «وَ لاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عَاکِفُونَ فِی الْمَسَاجِدِ»، دلالتش برای غير نزديکی مشکل است.
موثقه‌ی سماعة بن مهران: «قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَنْ مُعْتَكِفٍ وَاقَعَ أَهْلَهُ، قَالَ: هُوَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ أَفْطَرَ يَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ.»
آنها امر بود، اما اين روایت حکم وضعی را هم می‌فرمايد. اين مثل کسی است که در ماه مبارک رمضان «وَاقَعَ أَهْلَهُ» داشته باشد. آن‌وقت علاوه بر اينکه حرام و باطل است، بايد کفاره هم بدهد. در اين روايت هم ظهور «وَاقَعَ أَهْلَهُ» در نزديکی است و اما همخوابگی و لمس و تقبيل مخصوصا در شب را نمی‌گيرد. لاأقل احتمال دارد و قدر متيّقنش نزديکی است و نمی‌دانيم آيا غير نزديکی هم موجب فساد است يا موجب کفاره است، آن‌وقت «رُفِعَ مَا لَا يَعْلَمُون» می‌گويد: نه.
همه‌ی روايت‌ها «وَاقَعَ أَهْلَهُ» است و قرآن مباشرت دارد. آن روايت «يَأْتِي» و اين روايت «وَاقَعَ» دارد، مابقی روايات هم همين است. يک روايت نداريم که لمس و تقبيل به شهوت را بگيرد. لذا «وَاقَعَ أَهْلَهُ» ظهور در نزديکی دارد و اما دست شهوت‌انگيز به خانم زدن، يا بوسيدن خانم را دلالت ندارد. بنابراين تمسک به اجماع «وَاقَعَ أَهْلَهُ» هم انصافاً کار مشکلی است، برای اينکه می‌دانيم اينها چه کرده‌اند؛ يعنی خودشان هم می‌فرمايند: آيه‌ی شريفه می‌فرمايد: مباشرت و مباشرت اعم است از اينکه نزديکی کند يا تقبيل و يا لمس کند. بنابراين فتوا به اينکه تقبيل اعتکاف را باطل می‌کند، چه در روز باشد و چه شب و يا همخوابگی زن و مرد و العياذبالله نامحرم، جايز نيست و اگر اين کار را انجام دهد، اعتکافش باطل است.
اگر کسی از اين قطعيتی که ادعا کرده‌اند و هم شيخ طوسی و هم صاحب جواهر و هم مرحوم سيد (رضوان‌الله‌تعالی‌عليهم) روی آن فتوا داده‌اند، اطمينان پيدا کند، خوب است و اما از آن طرف فتوا دادن به اينکه بخواهد اعتکافش را باطل کند و علاوه بر اين کفاره‌ی ماه رمضان هم به گردنش بگذارد، خلاف احتياط است و فتوای به فساد و فتوای به کفاره هم خلاف احتياط است.
لذا اگر جرأت باشیم، بگوييم: آيه‌ی شريفه و روايت‌ها در صدد این است که در اعتکاف مثل ماه مبارک رمضان در روز است و اگر جماع يا نزديکی واقع شد، ولو در شب باشد، اعتکاف باطل است؛ علاوه بر اين کفاره هم دارد و روايت سماعه که الان خوانديم دلالتش خوب است و اما راجع به غير نزديکي، دليل نداريم. اصل هم عدم وجوب کفاره يا عدم بطلان را اقتضا می‌کند. نمی‌دانيم آيا همخوابگی زن و شوهر و العياذبالله همخوابگی دو نامحرم زير يک پتو اعتکاف را باطل می‌کند يا نه، برای اينها دليل نداريم، لذا باید باطل نباشد و کفاره نداشته باشد. پس برای قطعيتش بايد بگوييم: اجماع و اجماعی حجت است که گنگ و بدون مدرک باشد، ولی ما می‌دانيم چه کرده‌اند و از«وَ لاَ تُبَاشِرُوهُنَّ» عام فهميده‌اند و از «يَأْتِي» و «وَاقَعَ»، عام فهميده‌اند و ما نمی‌فهميم. اگر جرأت داشته باشيم، مخالفت کنيم و اگر جرأت نداشته باشيم، لاأقل احتياط کنيم.
اما اين فتوای مرحوم سيد که می‌فرمايد: «يحرم على المعتكف أمور: أحدها: مباشرة النساء بالجماع فی القبل أو الدبر وباللّمس والتقبيل بشهوة»، انصافاً گفتن آن مشکل است. ظاهراً مرحوم سيد از همين اجماع و قطعيت ترسيده‌اند و لذا راجع به استمناء نتوانسته‌اند فتوا بدهند و راجع به استمناء می‌فرمايند: «الثاني: الاستمناء على الأحوط و إن كان على الوجه الحلال کالنظر الی حلیلته الموجبة له.»
«علی وجه الحلال» به اين معنا است که خانمش او را تحريک کند و خروج منی شود، در مقابل اینکه العياذبالله علی وجه الحرام باشد. مرحوم سيد نتوانسته‌اند روی هر دو فتوا بدهند و احتياط کرده‌اند.
ما می‌گوييم: بين لمس و بين استمنای با خانم چه فرق است؟ اگر لمس و تقبيل علی وجه الحلال موجب فساد است، پس استمناء هم به طريق اولی موجب فساد است و اصلاً استمناء بدون لمس و تحريک و غيره نمی‌شود. آن‌وقت مرحوم سيد روی مقدمات فتوا داده‌اند، ولی نتوانسته‌اند روی ذی‌المقدمه فتوا بدهند، بنابراين احتياط واجب کرده‌اند و حق مطلب این است که اگر از اجماع نترسيم و ما باشيم و بحث طلبگي، بايد بگوييم: آيه و روايت‌ها به ما می‌گويد: جماع و نزديکی چه حلال و چه حرام، چه روز و چه شب، اعتکاف را باطل می‌کند و علاوه بر اين، موجب کفاره هم است. اما غير از نزديکی هرچه باشد، موجب فساد و موجب کفاره نيست.
وَصَلَّي اللهُ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
