أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي.

مسئله 9:

لو وضع جبهته على موضع مرتفع أزيد من المقدار المغتفر كأربع أصابع مضمومات فإن كان الارتفاع بمقدار لا يصدق معه السجود عرفا جاز رفعها و وضعها ثانياً، كما يجوز جرها، وإن كان بمقدار يصدق معه السجدة عرفا فالأحوط الجر لصدق زيادة السجدة مع الرفع، ولو لم يمكن الجر فالأحوط الإتمام والإعادة.

سر را برای سجده روی زمین گذاشت و ناگهان متوجه شد که بالاتر از آن حدی است که باید سجده کند، که اگر یادتان باشد، قبلاً فرمودند مواضع هفتگانه باید مساوی باشد، و کم و زیاد به اندازۀ یک خشت یا چهار انگشت بسته مانعی ندارد؛ و اما اگر یک وجب باشد، سجده باطل است و باید مواضع سجده مساوی باشد و بالاتر و پائین­تر نباشد. مسئلۀ الان اینست که مثلاً جای سجده خیلی بالاتر است. می­فرمایند اگر به اندازه­ای است که عرفاً صدق سجده ندارد، در این صورت می­تواند جا به جا کند. مثلاً سر را در جانماز گذاشته و روی مهر نیست، پس سر را بردارد و روی مهر بگذارد. و اما اگر به اندازۀ چهار انگشت یا کمتر است و سر را در جانمازش گذاشته، می­فرمایند باید سر را بکشاند روی مهر. بعضیها گفتند مهر را با فشار زیر پیشانی بگذارد. اما همین که مشهور است و در کلمات آمده، اینست که پیشانی را بکشاند تا به سجده برسد. اما نمی­شود سر را بلند کند و روی مهر بگذارد، برای اینکه سجدۀ اضافه است و چون عرفاً دو سجده کرده است، نماز او باطل است؛ لذا راهش اینست که پیشانی را بکشاند تا به به مهر برساند. اما نتوانستند جازم شوند، بلکه به صورت احتیاط می­فرمایند بکشاند و بلند نکند؛ به خاطر صدق عرفی و «معه السجدة عرفاً فالأحوط الجر لصدق زیادة السجدة مع الرفع». برای اینکه یصدق اینکه سه سجده کرده است و برای همین حق بلند کردن سر و دوباره روی زمین گذاشتن را ندارد و این جایز نیست. اما نتوانستند بگویند جایز نیست و به طور احتیاط وجوبی گفتند جایز نیست. اما ظاهراً احتیاط ندارد، برای اینکه سابقاً گفتیم سجده یک تعبد است که باید هفت موضع بدن به زمین بیاید؛ جبهه، دو کف دست، دو سر زانو و دو إبهامین. و اینها هم باید بیش از چهار انگشت با هم تفاوت نداشته باشند. سابقاً روی این فتوا دادند، بنابراین در این مسئله باید فتوایشان همین باشد که اگر سر را روی مهر گذاشته و اما بیش از چهار انگشت فاصله است، سر را بلند نکند و دوباره بگذارد، برای اینکه لازم می­آید که سه سجده کرده باشد؛ بلکه سر را بکشاند تا به «ما یصحّ علیه السجود» برسد.

چیزی که باید توجه داشته باشیم، اینست که این مربوط به پیشانی است، و اما برای بلند کردن دو تا دست و دو سر زانو و دو تا سر انگشت و دوباره گذاشتن و از جای مرتفع به جای مساوی آوردن، کشاندن لازم نیست و اگر بلند کند و دوباره بگذارد برای اینکه مساوی شود، اشکال ندارد. فقط خصوص پیشانی است که می­فرمایند بلند کردن آن صدق عرفی دارد. حال کسی بگوید راجع به پیشانی نیز همین است و اینکه اگر ببیند کوتاه و بلند است، می­تواند کوتاهی را بلند و یا بلندی را کوتاه و بالاخره سر را بلند کند، چنانچه اگر دو تا کف دست عمداً بلند شود و دوباره گذاشته شود، اشکال ندارد؛ پیشانی هم مثل دو تا دست و دو ابهام و دو زانوست و بلند کردن و زمین گذاشتن آن اشکال ندارد و آنچه لازم است، اینکه هفت موضع به زمین باشد و به ما یصح علی السجود باشد و بگوید «سبحان ربی الأعلی و بحمده».

اگر کسی این عرض مرا بکند، مسئلۀ جر یعنی کشاندن، سالبه به انتفاء موضوع است و این صدق زیادی نمی­کند و صدق زیادی آنجاست که هفت موضع را به طور تساوی روی زمین بگذارد و ذکر را بگوید و یا نگفته، می­گویند سجده کرد؛ و اگر فقط پیشانی باشد، عرفاً سجده است اما تعبداً سجده نیست و یشترط در سجدۀ صلاة اینست که هفت موضع روی زمین باشد. اگر سهواً نیامد، نماز باطل نیست و اگر عمداً نیامد، نماز باطل است. حال که اشتباه شده، می­تواند اشتباهش را عمداً رفع کند. مثلاً چنانچه دستها جای خوبی ندارد، جای خوبی برایش درست می­کند؛ پیشانی هم روی مهر نیامده و بلند می­کند به عنوان اینکه مساوی باشد و به عنوان اینکه به «ما یصح علی السجود» باشد و وقتی چنین باشد، مطلقا بگوییم اگر جای سجده آنطور که باید باشد، نیست؛ پس عوض و بدل کند و سر را بلند کند و زمین بگذارد برای اینکه مساوی باشد و برای اینکه پیشانی خیلی پایین رفته و بالا بیاید. هیچکدام از اینها مربوط به نماز نیست و امور مقدمی و عرفی است برای اینکه هفت موضع به زمین بیاید. اگر این حرف من درست باشد، معنایش اینطور می­شود که هفت موضع از بدن باید روی زمین قرار بگیرد و اگر اشتباهاً این هفت موضع را بالاتر یا پایین تر قرار داد، می­تواند عوض و بدل کند و دستهایی که پایین است، مساوی کند و یا زانوها که بلند است، بیاورد و مساوی دستها کند. یا سر انگشتها که بالا یا پایین رفته، بیاورد و مساوی کند و وقتی هفت موضع مساوی شد، بگوید «سبحان ربی الأعلی و بحمده».  چنانچه اگر اشتباهاً باشد، یعنی هفت موضع مساوی نیست و توجه ندارد و ذکر را می­گوید، باید بگوییم قاعدۀ رفع می­گوید اشکال ندارد. چنانچه اگر جهلاً این کار را بکند، کسانی که می­گویند جاهل مقصر معذور است، در اینجاها هم بگویند جاهل مقصر معذور است. مثل اینکه کسی نمی­دانست که باید روی «ما یصح علی السجود» باشد و روی جانمازش نماز خواند؛ بگوییم اشکال ندارد برای اینکه جاهل بوده و جاهل مقصر، معذور است. لذا سهواً، غفلتاً یا جهلاً اگر مواضع سجده کم و زیاد شود، اشکال ندارد. بگوییم همینطور که راجع به دستها و زانوها و سر انگشتها اشکال ندارد، راجع به جبهه هم اشکال ندارد.

اگر یادتان باشد دیروز می­گفتند «الأحوط کون السجود علی الهیئة المعهوده» و اگر «علی الهیئة المعهوده» نباشد، احتیاط می‌کردند. اما ما می­گفتیم سجده یک تعبد است و نمی­شود خوابیده ولو هفت موضع روی زمین بیاید، سجده حساب کنیم و عرف این را سجده حساب نمی­کند. بله، اگر مریض باشد یا ضرورتی در کار باشد، اشکال ندارد اما ممکن است همان وقت هم بگوییم در روایات نیامده «علی الهیئة غیر المخصوصه» بلکه در روایات آمده اگر می­توانی ایستاده نماز بخوان و اگر نمی­توانی، نشسته نماز بخوان و اگر باز نمی­توانی، پس خوابیده نماز بخوان، به طرف راست یا به طرف چپ یا به پشت؛ و اما درروایتها نداریم که بگوید الان که نمی­توانی، به رو نماز بخوان و پیشانی را به زبان بگذار و دو کف دست را روی زمین بگذار و دو زانو و دو سر انگشت را هم به زمین بگذار و واجب است که این کار را بکنی. همین مرحوم سید که در اینجا می­فرمایند اختیارش جایز است، در صورت ضرورتش این را نمی­فرمایند بلکه می­فرمایند اگر می­خواهی خوابیده نماز بخوانی، به طرف دست راست، و اگر نمی­توانی به طرف دست چپ، و اگر نمی­توانی به پشت نماز بخوان، و راجع به سجده هم به ایماء باشد که ما می­گفتیم ایماء لازم نیست، بلکه از اول نماز تا آخر نماز ذکرها را بگوید و رکوع و سجده با ذکر کفایت می­کند و مسلم پیش اصحاب بلکه پیش مرحوم سیّد است که برای آن کسی که مریض است، نوبت به این حرف دیروز نمی­رسد و علی کل حال مریض باشد یا غیر مریض باشد و بخواهد هفت موضع را به زمین برساند اما «علی وجه هیئت غیرمخصوصه» باشد، دیروز می­گفتیم جایز نیست و خلاف متشرعه است و امروز می­گوییم حتی اگر مریض هم باشد، نباید اینگونه سجده کند، بلکه نوبت می­رسد به اینکه به پشت بخوابد و نماز را از اول تا آخر بخواند. مرحوم سید هم در باب مکان نمازگزار چنین احتمال را ندادند و خلاف متشرعه نیز هست.

بنابراین در حال مریضی می­گویند اگر نمی­توانی ایستاده نماز بخوانی با تکیه دادن و اگر نمی­توانی نشسته ولو اینکه پاها را دراز کنی، اگر نمی­توانی خوابیده بخوان یا به طرف راست و یا به طرف چپ یا به پشت، نماز را از اول تا آخر بخوان. مرحوم سید هم می‌گفتند با ایماء بخواند و ما می­گفتیم ایما هم لازم نیست و همین که از اول تا آخر نماز را بخواند، کفایت می­کند. حال اگر کسی بگوید قسمت دیگری هم داریم و اینکه در باب سجده به رو بخوابد و پیشانی را روی زمین بگذارد و دو کف دست و سر زانو و دو سر انگشت را روی زمین بگذارد و وقتی هفت موضع به زمین رسید، آنوقت بگوید «سبحان ربی الاعلی و بحمده». اما این را نداریم و دیروز می­گفتیم این حرف مرحوم سید تازه است و فرمایش ایشان درست نیست. راجع به مسئله امروز هم می­گوییم کشاندن از جای غیر ما یصح السجود به ما یصحّ السجود، خوب است اما لازم نیست؛ برای اینکه سجده متحقق نشده و باید سجده را متحقق کند و اگر دستها یا پاها به جای خود نیست، می­تواند بلند کند و به جای خود بگذارد و پیشانی هم مثل پاها و ابهامین، بلند کند و به جای خود بگذارد و وقتی هفت موضع به آنجا رسید که شارع فرموده، آنگاه بگوید «سبحان ربی الأعلی و بحمده».

صلّی الله علي محمّد وَ آل محمّد