أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي.

مسئله 14:

القیام الاضطراری بأقسامه-من کونه مع الانحناء،أو المیل إلی ‏‎ ‎‏أحد الجانبین،أو مع الاعتماد،أو مع عدم الاستقرار،أو مع التفریج الفاحش بین ‏‎ ‎‏الرجلین-مقدّم علی الجلوس،ولو دار الأمر بین التفریج الفاحش والاعتماد، ‏‎ ‎‏أو بینه وبین ترک الاستقرار قدّما علیه،أو بینه وبین الانحناء،أو المیل إلی أحد ‏‎ ‎‏الجانبین قدّم ما هو أقرب إلی القیام ‏ولو دار الأمر بین ترک الانتصاب وترک ‏‎ ‎‏الاستقلال قدّم ترک الاستقلال فیقوم منتصباً معتمداً، وکذا لو دار بین ترک ‏‎ ‎‏الانتصاب وترک الاستقرار قدّم ترک الاستقرار،ولو دار بین ترک الاستقلال وترک ‏‎ ‎‏الاستقرار قدّم الأوّل، فمراعاة الانتصاب أولی من مراعاة الاستقلال والاستقرار،‎ ‎‏ومراعاة الاستقرار أولی من مراعاة الاستقلال.‏

آنجا که می­تواند بایستد اما در ایستادن لنگ است و قیامش به زور است؛ این قیام مقدم بر جلوس است. فرمایش ایشان را به طوری کلی نمی­توان قبول کرد؛ برای اینکه بعضی از جاها فرمایش ایشان صحیح است، و آنجاست که عرفاً قیام صدق نکند. مثل آنجا که باید پاها را گشاد بگذارد به هر اندازه که می­شود، و نماز اینگونه بخواند که قیام در آن صادق نیست. بنابراین وقتی قیام صادق نباشد، نوبت به جلوس می­رسد. و اینکه مرحوم سیّد می­فرمایند باز هم نماز با قیام آنگونه بخواند و نمی­تواند نماز نشسته بخواند؛ خلاف عرف و خلاف متعارف در میان متشرعه است. اما یک وقت می­تواند بایستد و عرفاً هم قیام صادق است؛ مثل اینکه باید به جایی تکیه دهد و نماز بخواند؛ در اینجا معلوم است که می­تواند نماز ایستاده بخواند، بنابراین باید نماز ایستاده بخواند و نوبت به نشستن نمی­رسد. اما مرحوم سیّد «رضوان­الله­تعالی­علیه» مثالهایی که می­زند همان جاست که عرفاً قیام نیست و یا همان جاست که عرفاً قیام است و در هر دو صورت می­فرماید قیام مقدم بر جلوس است.

وقتی در روایات رویم، کار مشکلتر می­شود؛ و اینکه ما روایاتی داریم که مطلقا می­گوید اگر نمی­توانی بایستی، پس بنشین. یعنی همان رسمی که الان در میان متشرعه است. الان در مسجدها نصف افراد روی صندلی نماز می­خوانند؛ درحالی که می­توانند تکیه بدهند یا کسی دستشان را بگیرد و بالاخره می­توانند قیام اضطراری را به جا بیاورند؛ اما همین مقدار که نمی­تواند بایستد، بنابراین می­نشیند و نماز می­خواند. روایاتی هم داریم که کار مردم را آسان می­کند. یعنی مردم توجه دارند که پایشان درد می­کند و نمی­توانند بایستند، بنابراین بنشینند. اما به اینها بگویید الان که نمی­توانید بایستید، پس مراتب اضطرار را به جا بیاور. نه کار مردم است و نه مردم از این روایات می­فهمند که تا بشود ایستاد ولو قیام صادق نیست، باید ایستاد و نوبت به جلوس نمی­رسد.

روایات باب 1 و 6 از ابواب القیام:

روایت 15، وسائل الشیعه؛ جلد 5، صفحه 485:

امام صادق «سلام­الله علیه»: وَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: اَلْمَرِيضُ يُصَلِّي قَائِماً فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ صَلَّى جَالِساً فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ صَلَّى عَلَى جَنْبِهِ اَلْأَيْمَنِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ صَلَّى عَلَى جَنْبِهِ اَلْأَيْسَرِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعِ اِسْتَلْقَى وَ أَوْمَأَ إِيمَاءً وَ جَعَلَ وَجْهَهُ نَحْوَ اَلْقِبْلَةِ وَ جَعَلَ سُجُودَهُ أَخْفَضَ مِنْ رُكُوعِه» .

اینکه در رساله­ها آمده و مرحوم سیّد هم در جاهای دیگر فرمودند، اینست که: «الصلاة لا یترک بحالٍ»؛ اگر مریض هستی، بنشین و نماز بخوان. اگر نمی­توانی بنشینی، پس بخواب و نماز بخوان. خوابیدن هم یا به دست راست باشد و اگر نمی­شود به دست چپ و اگر نمی­شود به پشت باشد. بعد هم می­فرماید حال که خوابیده نماز می­خوانی با ایما و اشاره رکوع و سجده کن. در مسئلۀ بعد هم می­گویند که آیا باید مهر به پیشانی بگذارد یا نه.

این روایت صحیح السند و ظاهرالدلاله گفته اول قیام، و اگر نتوانست، نشسته بخواند.

مرحوم سیّد می­فرمایند: القیام الاضطراری بأقسامه-من کونه مع الانحناء،أو المیل إلی ‏‎ ‎‏أحد الجانبین،أو مع الاعتماد،أو مع عدم الاستقرار،أو مع التفریج الفاحش بین ‏‎ ‎‏الرجلین-مقدّم علی الجلوس.

روایت می­گوید نه، الاّ اینکه کسی دخل و تصرف در روایت کند و بگوید مراد از روایت که می­گوید «اَلْمَرِيضُ يُصَلِّي قَائِماً فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ صَلَّى جَالِساً»، یعنی «فإن لم یستَطع» تکیه دهد و یا عصا به دست بگیرد و یا کسی دستش را بگیرد، یا اینکه مقداری خم شود. یعنی آنجاها که صدق قیام نمی­کند، و اینگونه معنا کردن روایتها کار مشکلی است.

روایت به ما می­گوید اگر مریضی و نمی­توانی بایستی، پس نشسته نماز بخوان.

اگر حرف مرا بزنید و بگویید مراد از روایت اینست که اگر نمی­توانی بایستی ولو تکیه دهی، ولو دستت را بگیرند، ولو پاهایت را گشاد بگذاری، ولو اینکه مقداری خم شوی؛ می­گوییم روایت هر صورت را نمی­گوید بلکه آنجا را می­گوید که صدق قیام نکند. آنگاه نوبت به جلوس می­رسد. اما اگر صدق قیام کرد، نوبت به جلوس نمی­رسد. و اما این فرمایش مرحوم سیّد که «لافرق فی حال الإضطرار بین الإعتماد علی الحائط أو الإنسان أو الخشبَه، القیام الاضطراری بأقسامه-من کونه مع الانحناء،أو المیل إلی ‏‎ ‎‏أحد الجانبین، أو مع الاعتماد،أو مع عدم الاستقرار، أو مع التفریج الفاحش بین ‏‎ ‎‏الرجلین-مقدّم علی الجلوس». آنگاه با این روایت شریف «قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: اَلْمَرِيضُ يُصَلِّي قَائِماً فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ صَلَّى جَالِساً»، جور در نمی­آید؛ مگر اینکه کسی روایت را اینطور معنا کند که بگوید «المریض یصلّی قائماً فإن لَم یَستطع قائماً»؛ یعنی اینها نیست که خم شود یا پاها را فراخ بگذارد و یا تکیه دهد، بلکه آنجا که قیام صادق باشد. هرکجا قیام صادق است، نوبت به جلوس نمی­رسد و هرکجا قیام صادق نیست، نوبت به جلوس می­رسد، و الاّ اگر ما باشیم و روایت، روایت کار مردم را می­گوید که اگر نمی­توانی بایستی، پس بنشین و نماز بخوان. حال اگر کسی باید خم شود و نماز بخواند و اما اگر بنشیند درست نماز می­خواند، باید چه کند؟! این شخص باید بنشیند و نماز بخواند برای اینکه قیام بر آن صادق نیست. چنانچه اگر کسی بتواند تکیه دهد و نماز بخواند، باید بایستد و نماز بخواند؛ برای اینکه قیام بر این صادق است. هرکجا قیام صادق است، باید بایستد و هرکجا قیام صادق نیست، باید نشسته نماز بخواند. و مرحوم سیّد می­فرمایند: «القیام الاضطراری بأقسامه-من کونه مع الانحناء،أو المیل إلی ‏‎ ‎‏أحد الجانبین،أو مع الاعتماد،أو مع عدم الاستقرار، أو مع التفریج الفاحش بین ‏‎ ‎‏الرجلین-مقدّم علی الجلوس» و این درست نیست؛ برای اینکه آن اجمال علی الغیر آن درست است. قیام صادق است و تکیه می­دهد به دیوار و نماز می­خواند. اما آنجا که قیام صادق نیست، مثل اینکه باید رکوع کند تا بتواند نماز بخواند اما اگر بنشیند، می­تواند صاف نماز بخواند. در این صورت نوبت به قیام نمی­رسد برای اینکه قیام بر آن صادق نیست؛ لذا در مثال مرحوم سیّد، انحناء را به خم شدن معنا کنیم و تفریح القاحش و غیره مقدم بر جلوس نیست. در آنجا که بتواند ایستاده نماز بخواند، نوبت به نشسته نمی­رسد ولو اینکه تکیه دهد. اما آنجا که قیام صادق نیست، مثل رکوع؛ باید نشسته بخواند و نوبت به رکوع و انحناء نمی­رسد. این روایتی هم که خواندم حرف مرحوم سیّد را نمی­زند. روایت می­فرماید: «اَلْمَرِيضُ يُصَلِّي قَائِماً فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ صَلَّى جَالِساً فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ صَلَّى عَلَى جَنْبِهِ اَلْأَيْمَنِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ صَلَّى عَلَى جَنْبِهِ اَلْأَيْسَرِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعِ اِسْتَلْقَى وَ أَوْمَأَ إِيمَاءً وَ جَعَلَ وَجْهَهُ نَحْوَ اَلْقِبْلَةِ وَ جَعَلَ سُجُودَهُ أَخْفَضَ مِنْ رُكُوعِه».

روایت 15:

مَرِيضُ يُصَلِّي قَائِماً فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ صَلَّى جَالِساً.