رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي‏

مسئلۀ دیروز، مسئلۀ مشکلی بود. مشهور در میان فقهاء، چه قدماء و چه متأخرین فرموده بودند که اگر کسی تیمّم بدل از غسل کرد و نماز خواند. مثلاً نماز صبح را با آن تیمم خواند و حالا می­خواهد نماز ظهر و عصر را بخواند و آب ندارد. آیا باید تیمّم بدل از وضو کند یا اگر آب دارد وضو بگیرد و یا اینکه تیمّم بدل از غسل کند و خواه آب داشته باشد یا نداشته باشد، با همان تیمّم نماز بخواند. همچنین مغرب و عشا، آب برای غسل کردن ندارد، فرمودند تیمّم بدل از غسل می­کند و با همان تیمّم نماز می­خواند. همچنین تا آخر یعنی تا وقتی که به آب برسد. که مرحوم سیّد اینجا اسمش را این گذاشتند که حدث اصغر، تیمّم را باطل می­کند. این مشهور در میان اصحاب، از قدماء و از متأخرین بوده است. اما دلیل حسابی برای مطلب ندارند. به اندازه­ای دلیل ندارند که مرحوم آقای خوئی در اینجا می­فرمایند که تیمّم حدث را رفع می­کند اما جنابت را رفع نمی­کند. بنابراین این همیشه جُنُب است تا به آب برسد و غسل کند. درحقیقت اینقدر بدون دلیل شدند که مثل مرحوم آقای خوئی که می­خواهد متابعت از قدماء کند، اینطور حرفها را می­زنند. دلیل حسابی برای مطلب ندارند. اما از آن طرف، بعضی از متأخرین و بعضی از قدماء، من جمله مرحوم سیّد در عروه، می­فرمایند که آب ندارد و تیمّم بدل از غسل می­کند و این تیمّم جای غسل است. همینطور جای غسل هست تا آب پیدا کند. بنابراین صبح تیمم بدل از غسل می­کند و ظهر که دوباره آب ندارد، تیمم نمی­کند و اگر آب برای وضو دارد که وضو می­گیرد و اگر آب ندارد، تیمم بدل از وضو می­کند. دوباره برای مغرب و عشاء آب ندارد، اگر برای وضو آب دارد که وضو می­گیرد و اگر برای وضو آب ندارد، تیمم بدل از وضو می­کند. تا اینکه آب پیدا کند و غسلش را انجام دهد. که مرحوم سیّد در عروه و بعضی از محشین وبعضی از قدماء و بعضی از متأخرین می­گویند تیمم کار غسل را می­کند و اینها دلیلهای حسابی دارند و هرکسی به دلیلشان رسیده است، می­خواهد توجیه کند اما نمی­شود که توجیه کند و حتی می­رسد به آنجا که مثل مرحوم آقای خوئی می­گویند که این تیمم رفع حدث می­کند و رفع جنابت نمی­کند و جنابت الاّ از از حدث است و حدث الاّ جنابت است. یعنی به اینگونه و الاّ دلیلهایی که دیروز خواندم خیلی رسا و روایتها خیلی رسا و من دو تا روایت خواندم ولی هفت هشت ده تا روایت در ابواب تیمم می­توانید پیدا کنید. لذا دیروز می­گفتم که حرف مرحوم سیّد از نظر دلیل خیلی محکم است و به اندازه­ای محکم است که مرحوم سیّد در حالی که مرد محتاطی است و درحالی که مردی نیست که با شهرت بجنگند و در مقابل شهرت قد علم کند، اما اینجا بدون دغدغه و بدون احتیاط می­گوید تیمم کار غسل را می­کند و تیمّم کار وضو را می­کند. در ظرفی که آب ندارد یعنی در ظرف تیمّم و آنجا که فان لم تجدوا الماء فتیمّموا است و آنجا که باید تیمّم کند، وقتی بدل از غسل تیمّم کند، مثل اینست که غسل کرده است که ما گفتیم چرا گفتند مثل اینکه غسل کرده بلکه غسل کرده است و أحدالطهورین است و طهارت پیدا شده است. دیروز می­گفتیم که حتی امام علیه السلام می­گوید این جُنُب است، تیمم کند و به مسجد برود و نماز جماعت بخواند. پنج شش تا روایت داریم که یک روایتش را دیروز خواندم که می­گوید امام راتب ما، امام جماعت ما جُنُب شده و آیا حالا من امام راتب شوم، حضرت می­فرمایند نه، همان که جنُب است تیمم کند و نماز جماعت بخواند. روایتها اینطور خیلی رسا و عالیست که تیمم کار غسل را می­کند و سابقاً ما در این باره حسابی صحبت کردیم و دیروز می­گفتم خیال هم نکنید که مشهور اینجا یک چیزی گفته و تا آخر رفته است، بلکه مشهور این حرفهایی که ما الان می­زنیم، مشهور در جاهای دیگر زده است و در جاهای دیگر می­گوید و کم پیدا می­شود که کسی بگوید آب ندارد و این تیمم بدل از غسل می­کند و حالا نمی­تواند به مسجد برود. سابقاً گفتند می­تواند به مسجد برود و می­تواند نماز جماعت هم بخواند. حتی محشین بر عروه غیر از استاد بزرگوار ما آقای بروجردی که مرد محتاط است، همین نماز جماعت را فتوا می­دهند. و سابقاً و در آینده در فروعات این قول مرحوم سیّد، قول مشهوری است. حال اینجا شاذ شده است و من نمی­دانم چرا مشهور اینجا این فتوا را دادند در حالی که مشهور در جاهای دیگر این فتوا را ندارند که تیمّم مبیح للصلاة است و تیمم فقط کار نماز را می­کند و تیمم به مجردی که حدث اصغر آمد، باطل می­شود و به درد نمی­خورد و امثال اینها در اینجا این مسئله پیدا شده و این هم بغرنج است که همین مشهوی که در اینجا می­گویند حدث اصغر تیمم را باطل می­کند، در جاهای دیگر نمی­گویند و در فروعات دیگر نمی­گویند. لذا مسئله انصافاً مسئلۀ مشکلی است. ولی انصاف قضیه همین است که مرحوم سیّد رضوان الله تعالی علیه فرمودند. بله اگر شما نتوانید در مقابل شهرت قد علم کنید که مرحوم سیّد قد علم کرده است، اگر نتوانید لاأقل باید احتیاط کنید و بگویید که برای نماز صبح  تیمّم بدل از غسل کرد و نماز صبحش را خواند و حالا ظهر و عصر است و آب ندارد، یک تیمم بکند بدل از غسل و یک وضو هم بگیرد بدل از وضو و نماز بخواند. اما مشهور این احتیاط را نکردند و مرحوم سیّد هم در اینجا این احتیاط را نکرده است. بله احتیاط چیز خوبی است. حال یا آن کسانی که نمی­توانند در مقابل شهرت قد علم کنند که انصافاً هم در مقابل شهرت قد علم کردن، مشکل است، آنها یک احتیاط واجب، لایُترک اینکه ظهر و عصر که می­­خواهد نماز بخواند، باید وضو بگیرد اما یک تیمم بدل از غسل هم بکند. برای مغرب و عشا این باید وضو بگیرد اما یک تیمم بدل از غسل هم بکند که معمولاً وضو هم نمی­خواهد اما احتیاط کند و وضو بگیرد تا آخر، تا به آب برسد. راهش اینست. هم شهرت باید این احتیاط را کرده باشند و یا اینکه مرحوم سیّد باید این احتیاط را کرده باشند اما نمی­دانم که چه شده که مرحوم سیّد این احتیاط را هم نکرده و می­فرماید ظهر و عصر که شد، اگر آب دارد که تیمم بدل از وضو و اگر آب ندارد، تیمم بدل از وضو کند و نه بدل از غسل که غسلش را کرده و تمام شده یعنی تیمم کرد و جای غسل است. حال مرحوم محقق در مُعتبر همین را می­گوید و یکی از ادلّه­ای که برای مشهور آورده شده، حرف مرحوم محقق در مُعتبر است که می­فرماید آنچه موجب جنابت است، خروج منی است و یا دخول بدون خروج منی. اما دیگر ما چیزی در فقه نداریم که بگوییم این موجب جنابت است. در اینجا اگر این آب پیدا کرد، تیمم که باطل است، پس شما باید بگویید که چه چیز موجب جنابت است. یکی دخول و یکی خروج منی و یکی آب. این را که نمی­توانید بگویید، بنابراین بگویید تیمم مبیح للصلاة است. از نظر عقلی که مرحوم محقق در مُعتبر آوردند، بهترین دلیل همین است. اما جوابش هم همین است که اینکه آب آمد و تیمّم باطل شد، یک تعبّد است و الاّ ما نمی­گفتیم. بله تعبّد است و ما قائل به این حرف هستیم. آب آمد و تیمّم باطل شد، چنانچه مرحوم سیّد اگر یادتان باشد، دو چیز می­گفتند که تیمم را باطل می­کند، یعنی موجب جنابت می­شود؛ یکی خروج منی و یکی دخول و یکی هم دیدن آب و یکی هم رفع عذر. لذا ما می­گفتیم برای رفع عذرش دلیل نداریم و مرحوم صاحب جواهر می­گفت اجماع است. آنجاها خود مرحوم محقق و دیگران ملتزم می­شوند. اینکه شما می­گویید آب موجب جنایت است، می­گوییم بله، دیدن آب موجب جنابت است برای اینکه چهار پنج روایت داشتیم. تعبُّد است و الاّ اگر ما باشیم و آن روایتها نباشد، همین است که مشهور گفتند که موجب جنابت، یکی دخول است و یکی هم خروج منی. اما آب هم گاهی موجب جنابت است، چنانچه رفع عذر هم موجب جنابت است. برای این مطلب که رفع عذر موجب جنابت است، دلیل پیدا نکردیم اما مرحوم صاحب جواهر می­گوید بله، رفع عذر موجب جنابت است و دلیلش هم اجماع است. راجع به اینکه آب آمد و تیمّم باطل شد، روایت داریم. روایت به ما می­گوید که آب آمد و تیمّم باطل شد و آن هم نمی­گوید که آب آمد و تیمم باطل شد و تو جُنُب هستی بلکه می­گوید آب آمد، غسل کن. باز غیر از اینست که مرحوم محقق می­گوید آب آمد و جنابت پیدا شد. جنابت را هم ما نمی­گوییم بلکه می­گوییم که تعبّد است و می­گوید وقتی آب پیدا کردی، غسل کن و الاّ اگر این روایتها نبود ما می­گفتیم این تیمّم بدل از غسل کرد و کار غسل را کرد و آب آمد و تیمّم باطل نشد و رفع عذر شد، باز تیمّم باطل نشد و تیمّم در ظرف خودش، کار خودش را کرد و این را طاهر کرد. دلیلمان هم روایاتی است که می­گوید لأنّه صار طهورا، لأنّه أحدالطهورین.لذا در رفع عذرش می­گوییم أحدالطهورین. می­گوییم اما باید شما یک دلیل بیاورید و شماها دلیل ندارید. مرحوم صاحب جواهر مسئله را متعرض شده و می­گوید دلیل نداریم که رفع عذر موجب اینست که غسل کند، اما اجماع هست و ما هم به خاطر اجماع، مجبوراً می­گوییم اما اینکه آب آمد و تیمّم باطل شد به معنای اینکه وقتی آب پیدا کردی، باید دوباره غسل کنی، آن روایتها هم نمی­گوید که تو جُنُب هستی که مرحوم محقق بگوید آب که موجب جنابت نمی­شود. آن می­گوید تو طاهری اما تعبّداً غسل کن. اگر روایت نبود، می­گفتیم که این لازم نیست غسل کند اما حالا که روایت هست، تعبّداً می­گوییم و این یک تعبّد است و از این تعبُّدها زیاد داریم. به مرحوم محقق می­گوییم هیچ جا این روایتها دلالت ندارد که تو جُنُب شدی که مرحوم آقای خوئی بگوید جُنُب نشده و رفع حدث شده و اصلاً از اول جُنُب بوده و تیمم اصلاً جنابتش را برطرف نکرده است. اینها معلوم است که در این ماندند و لذا می­رسد به آنجا که مرحوم آقای خوئی می­گویند تیمم اصلاً جنابت را رفع نمی­کند. حال فرق بین جنابت و حدث اکبر چیست؟ مرحوم آقای خوئی می­خواهند فرق بگذارند و می­گویند یک حدث اکبر دایم و یک جنابت داریم. غسل هر دو را رفع می­کند و تیمم یک کدام را رفع می­کند. درحالی که همه می­دانند که حدث اکبر یعنی جنابت و جنابت یعنی حدث اکبر. مترادف است و اصلاً در فقه ما ترادف دارد. بنابراین دلیل مرحوم محقق که مرحوم محقق در معتبر دلیل عقلی آورده است. اینکه می­گوید تیمم مبیح للصلاة است. می­گوییم اینکه تیمم مبیح للصلاة است را در خیلی از جاها نمی­گویید. همین مرحوم محقق در معتبر و در شرایع خیلی جاها نمی­گوید. لذا مثلاً مرحوم محقق در جاهای دیگر بگوید تیمم مبیح للصلاة است، آن تیممی که در تنگی وقت باشد و اما اگر تیمم برای عذر باشد، مبیح نیست و بلکه موجب طهارت است. که ما اگر یادتان باشد در آنجا می­گفتیم اینکه تیمم در تنگی وقت، مبیح للصلاة است، به چه دلیل است؟ . از همین جهت می­گفتیم که در تنگی وقت تیمم می­کند و به مسجد می­رود و حتی مثل روایاتی که دیروز خواندیم، امام جماعت می­شود. برای اینکه به قول امام (ع)، لأنّه طهورٌ.

عمده دو تا روایت است که این روایتها را بخوانیم و ببینیم که آیا می­شود این روایتها دلالت بر مطلب بکند یا نه؟

تمسّک شده به روایت چهار و مرحوم صاحب جواهر تمسّک کرده اما خودشان در آن ماندند.

روایت 4 از باب 12 از ابواب تیمّم: صحیحۀ زراره عن أبی جعفر علیه السلام: متى أصبت الماء فعلیک الغسل إن کنت جنبا والوضوء إن لم تکن جنبا.

وقتی آب پیدا کردی اگر جُنُبی که برو و غسل کن و اگر جُنُب نیستی برو وضو بگیر. حال چه دلالتی بر بحث ما دارد؟  

گفتند معنای روایت اینست که متى أصبت الماء، یعنی تو که تیمم کردی و نماز خواندی و حالا دوباره آب پیدا کردی، فعلیک الغسل إن کنت جنبا والوضوء إن لم تکن جنبا. می­گوییم اگر فرض شما باشد، باید بفرمایند که متى أصبت الماء فعلیک الغسل إن کنت جنبا، ولی دیگر وضو نمی­خواهد. برای اینکه همینطور که می­فرمایند و اصلاً مسئلۀ ما در اینجا همین است که اگر کسی جُنُب است و برای نماز صبحش غسل کرد، آنگاه دیگر وضو نمی­خواهد. برای نماز ظهر و عصرش هم غسل کند، وضو نمی­خواهد. مشهور این را گفتند که وضو نمی­خواهد و با همان تیمم نماز بخواند. که مرحوم سیّد گفتند نه، تیمم بدل از غسل نمی­خواهد و وضو بگیرد وگرنه تیمم بدل از وضو بگیرد. مشهور نمی­گویند وضو بگیرد بلکه مشهور می­گویند تیمم کند و آن تیمم بدل از غسل جنابت است و غسل جنابت وضو نمی­خواهد. اما روایت می­فرماید که: متى أصبت الماء فعلیک الغسل إن کنت جنبا والوضوء إن لم تکن جنبا. معلوم می­شود که می­خواهند یک قاعدۀ کلی بگویند که وقتی آب پیدا کردی اگر غسل برای تو واجب است که غسل کن و اگر غسل برایت واجب نیست، پس وضو بگیر و اما معنا کنیم که متى أصبت الماء، یعنی تو که آب نداشتی و تیمم کردی، حالا که به آب رسیدی، فعلیک الغسل إن کنت جنبا، والوضوء إن لم تکن جنبا، معنا ندارد و نباید روایت را اینطور معنا کنیم. لذا خود روایت اگر دلالت بر بحث ما نداشته باشد یعنی دلالت بر فرمایش مرحوم سید نداشته باشد، مرحوم آقای خوئی می­گوید با اطلاق روایت، و مرحوم صاحب جواهر اطلاق را نمی­آورد و می­فرماید این روایت و امثال اینها دلالت می­کند که تو که جُنُب بودی و تیمم کردی، حال که به آب رسیدی، غسل کن.

این متی أصبت الماء، ندارد که از قبل تیمم کرده یا نکرده است و شما می­خواهید با اطلاق بیاورید. بگویید یک صورتش اینست که آب پیدا کرده و جُنُب است، دفعۀ اول تیمم کن، متى أصبت الماء فعلیک الغسل إن کنت جنبا. و اگر آب نداری وضو بگیر. معنایش اینست که اگر جُنُبی که غسل کن و اگر جُنُب نیستی وضو بگیر. معنایش اینست که اول تیمم کرد و حالا به آب رسیده و این لازم نیست که تیمم کند یا غسل کند. حال مشهور می­گویند نه و بگویید این غسل می­کند و تمام شد. اما این فرض مسئله را ببریم آنجا که این اول تیمم بدل از غسل کرده و نماز صبحش را خوانده و حالا دوباره ظهر و عصر است و می­خواهد نماز ظهر و عصرش را بخواند و آب دارد. حضرت فرمودند غسل کن. خوب غسل کن اما آنگاه آن إن لم تکن جنبا، وضو بگیر، زائد است. حال امام علیه السلام، زائد را هم فرمودند. فرمودند اگر جُنُب نیستی، وضو بگیر یعنی یک جمله­ای که مربوط به بحث نیست، امام علیه السلام در اینجا فرمودند.

اولاً باید اطلاق گیری کنید و بعد هم باید والوضوء إن لم تکن جنبا را یک چیز زائد بگیرید. انصافاً مشکل است. این غیر از حرف دیروز ماست. حرف روایت حماد را ببینید. عن الرجل لا یجد الماء أیتیمّم لکلّ صلاة؟ فقال: لا هو بمنزلة الماء.

حال روایت جمیل را ببینید. امام قوم أصابته جنابة فی السفر و لیس معه من الماء ما یکفیه للغسل أیتوضأ بعضهم ویصلّی بهم؟ فقال: لا، ولکن تیمم الجنب ویصلی بهم فان الله عزوجل جعل التراب طهورا.

این با آن دلیلی که مرحوم صاحب جواهر و دیگران می­آورند برای آن کسانی که وقتی حدث اصغر آمد، تیمم باطل شد و دوباره باید تیمم کند. آن کجا و این کجا.

حرف در اینست که عرفاً چطور جلو برویم. اگر بخواهیم توجیه کنیم که هر ظاهری را می­شود توجیه کرد. مرحوم شیخ طوسی (رضوان الله تعالی علیه) در تهذیب با ما بحث طلبگی کرده که ما یاد بگیریم. به هر روایت که رسیده یک توجیه خلاف ظاهر کرده است. حتی هیچ جا در تهذیب پیدا نمی­شود الاّ شاذا، که جمع بین متنافی ها را نکرده باشد. أکرم العلماء لا تکرم العلماء. این أکرم العلماء یعنی عدول و لاتکرم العلماء یعنی فسّاق.

یک دفعه می­خواهیم بحث طلبگی و توجیه و ان قلت قلت باشد، یک حرفی است اما یک وقت می­خواهیم روی آن فتوا دهیم و آن هم با ظواهر و بگوییم ظاهر اینست، یا اطلاق اینست و یا عام اینست و می­خواهم روی آن فتوا دهم. حال بینی و بین الله آقای خوئی و آقای حکیم خیلی این طرف و آن طرف زدند. به آنها می­گوییم اگر به راستی قول مشهور نبود، آیا شما همینطور روایتها را معنا می­کردید و همینطور می­فرمودید؟

مرحوم صاحب جواهر که سرمشق همۀ ماست، همین است و خوب می­تواند انصافاً بر هم بار کند و هفت هشت ده تا دلیل روی هم بریزد و تیمم را باطل کند. برای نماز ظهر و عصر این باید تیمم بدل از غسل کند و اگر آب دارد نباید وضو بگیرد. دیدند که این شهرت هست و می­خواستند این شهرت را درست کنند. لذا تمسّک کردند به روایت صحیحۀ زراره.

روایت 4 از باب 24 از ابواب تیمم: صحیحۀ محمد بن مسلم عن أحدهما: فی رجل أجنب فی السفر و معه ماءٌ قدر ما یتوضأ قال: یتیمم و لا یتوضأ.

گفتند اطلاقش می­گوید اگر تیمم کردی و نماز خواندی و حالا دوباره آب نداری تیمم کن و وضو نگیر. آیا این معنایش است و یا معنایش اینست که از اول جُنُب هستی. حال چه کنی؟ حضرت فرمودند اگر آب داری وضو بگیر و اگر آب نداری، تیمم کن. فی رجل أجنب فی السفر و معه ماءٌ قدر ما یتوضأ و حضرت فرمودند: یتیمّم و لا یتوضأ، تیمم کن و وضو نگیر. همین قول مشهور برای دفعۀ اول. اما اینکه اطلاقش دفعۀ دوم را هم می­گیرد. اصلاً اطلاق ندارد که ما بگوییم اطلاقش دفعۀ دوم را می­گیرد. دلیل نیست، توجیه هست اما دلیل نیست. فرق صاحب جواهر و دیگران همین است که صاحب جواهر که مُلاست برای اینکه یک تسلط حسابی بر فقه دارد و می­تواند هفت هشت ده تا دلیل بیاورد. مثل اینجا که هفت هشت ده تا دلیل آورده اما این دلیلها مثل همین روایت شریف است که این روایات باب 24 از بهترین روایات است  و ما می­گوییم اصلاً روایات باب 24 دلالت بر قول سیّد می­کند که دفعۀ اول تیمم کردی و تمام شد و این تیمم کار غسل را کرد و دفعۀ دوم باید وضو بگیری. دفعۀ سوم هم باید وضو بگیری، مگر اینکه دوباره جُنُب شوی. حتی اگر ما دلیل نداشتیم، می­گفتیم این تیمم کار غسل را کرد و این الان برای همیشه متطهر است حتی اگر آب هم پیدا کند، لازم نیست غسل کند و یا رفع عذر هم بشود، لازم نیست غسل کند. اما روایات اینکه تیمم آمد و باطل شد، جلوی ما را می­گیرد. اجماع صاحب جواهر، رفع عذر شد و تیمم باطل شد، جلوی ما را می­گیرد و الاّ نمی­گفتیم و می­گفتیم که التیمّم أحدالطهورین و معنای أحدالطهورین اینست که ما می­گوییم ظرف و مرحوم صاحب جواهر سابقاً بهتر از ما می­فرمودید که کسی که تیمم صحیح یعنی به جا بکند، این تیمم صحیح مثل اینست که غسل کرده باشد. انّه أحدالطهورین. لذا در اینجا حق با مرحوم سیّد است و کسی که آب نداشت و جُنُب بود و تیمم کرد و نماز خواند که با این تیمم همه کار می­شد کرد و حتی نماز جماعت بخواند و به مسجد برود و دست روی خط قرآن بمالد و همه کاری بکند، این دفعۀ دوم که حدث اصغر از او سر زده و مثلاً می­خواهد نماز ظهر و عصر بخواند، آیا باید تیمم بدل از غسل کند. مرحوم سیّد می­گویند نه، این که تیمم بدل از غسل را کرده و تمام شد، پس باید چه کند؟ اگر آب دارد که وضو بگیرد که وضو بگیرد. حرف خیلی متین و با مدرک است و اینکه مشهور گفته نه، حدث اصغر تیمم را باطل می­کند و حالا برای ظهر و عصر باید تیمم کند، می­گوییم به چه دلیل. و دلیل ندارد. بالاترین دلیل عقلی همان حرف محقق در معتبر است که گفتم و بالاترین دلیل از نظر روایت، این دو تا روایت است که صاحب جواهر پنج شش تا از اینها را نقل می­کنند. این دو تا بالاترین دلیلهاست. مخصوصاً روایت محمد بن مسلم که در باب 24 است و  ما مدعی هستیم که این روایات باب 24 بر حرف مرحوم سیّد دلالت می­کند. حال اگر هم نگوید که هیچ، ولی ما که نمی­توانیم دست از روایت فُضیل و روایت زراره برداریم، برای اینکه آن روایات حسابی، هفت هشت ده تا روایت به اندازۀ تواتر معنی می­گوید التیمّم أحدالطهورین یکفیک السنه و حالا ما بگوییم التیمّم أحدالطهورین یکفیک السنه تا اینکه بول نکرده باشد یا نخوابیده باشد و وقتی خواب رفت، آنگاه خواب آمد و تیمم باطل شد. به عبارت دیگر تیمّم، أحدالطهورین یعنی مبیح للصلاة. مخصوصاً مرحوم صاحب جواهر اصرار دارد که از روایات استفاده می­کنیم که تیمّم مبیح للصلاة فقط است. می­گوییم پس آن روایاتی که می­گوید می­توان نماز جماعت خواند، چه می­شود. می­گوید اعراض اصحاب است. لذا این اعراض اصحاب را صاحب جواهر در اینجا آورده و یک درد سر حسابی برای خودشان و برای ما درست کرده و بالاخره با اعراض اصحاب می­خواهند حرف مرحوم سید را زمین بزنند.

این خلاصۀ بحث است ولی باز اگر مطالعه نکردید و به جایی نرسیدید که هیچ. اگر مطالعه نکردید، مطالعه کنید، شاید به جایی برسید و بتوانید سیّد را رد کنید و برای شهرت یک دلیل حسابی بیاورید.

و صلّی الله علی محمد و آل محمّد